Dự án: Vẽ mặt Hát bội bằng hiệu ứng Thực tế Tăng cường
Thực hiện: Đông Hồ – Fomalia AR Creative
Lấy cảm hứng từ vở tuồng San Hậu – một kiệt tác trong kho tàng nghệ thuật Tuồng thầy – Hát bội và bài báo “Gia tài của ông lão hát bội” đăng trên báo Thanh Niên ngày 18/9/2021, mình quyết định thực hiện điều gì đó xem như là một góp sức của người trẻ cho công cuộc bảo tồn di sản văn hoá Hát Bội. Với mong muốn đó, dự án AR Filter – Mặt nạ Thực tế Tăng cường ra đời nhằm giúp mọi người hoá thân thành nhân vật Phàn Định Công một cách dễ dàng hơn, từ đó có thêm một điểm gắn kết với loại hình nghệ thuật đang dần mai một này.
Hiệu ứng Mặt nạ Phàn Định Công được thiết kế dựa trên cung cách hoá trang của Nghệ sĩ Hữu Lập – Ông lão với gia tài Hát bội miệt mài giúp đỡ những thế hệ kế cận học tập và gìn giữ môn nghệ thuật mà ông theo đuổi hơn 60 năm. Cảm nhận tâm huyết của Nghệ sĩ Hữu Lập là động lực lớn nhất giúp mình thực hiện hiệu ứng này.
Đôi nét về Nghệ sĩ Hữu Lập và tâm huyết của ông trong việc gìn giữ di sản Hát bội – Diễn xướng Nam bộ.
Nghệ sĩ hát bội Lê Hữu Lập sinh năm 1943 ở Bình Dương, trong một gia đình 3 đời làm nghề hát bội, bản thân ông cũng vào đoàn hát từ năm 13 tuổi. Trong suốt quãng đời lưu diễn vừa học vừa hành, theo hơn chục đoàn khác nhau, ông đã gầy dựng cho mình một gia tài đồ sộ. Gia tài của ông lão hát bội tất cả là những kiến thức, những hiểu biết cặn kẽ của mình về bộ môn nghệ thuật diễn xướng này.
Ở tuổi 79, nghệ sĩ Hữu Lập nhiều năm nay vẫn được xem là một trong số ít những nghệ sĩ lão thành còn gắn bó với hát bội, ông cặm cụi viết, vẽ và tô lên nhiều tập tài liệu làm giàu cho kho tàng Nghệ thuật Hát bội. Một cố gắng bền bỉ để gìn giữ và truyền bá loại hình nghệ thuật đang dần mai một này.
“Muốn gửi cho các thế hệ sau còn lưu tâm đến Hát bội cuốn sổ Mặt Tướng Hát Bội này, như một cách để lưu giữ lại những hiểu biết về nghệ thuật hoá trang mặt tuồng cổ ở phía nam.”
Nghệ sỹ Hát bội Hữu Lập
Tuồng, Hát Bội, Hát Bộ
Tuồng, luông tuồng, hát bộ, hát bội là những cách gọi một loại hình nhạc kịch thịnh hành tại Việt Nam. Tuồng (hát bội, hát bộ) mang theo âm hưởng hùng tráng với những tấm gương tận trung báo quốc, xả thân vì đại nghĩa, những bài học về lẽ ứng xử của con người giữa cái chung và cái riêng, giữa gia đình và Tổ quốc, chất bi hùng là một đặc trưng thẩm mỹ của nghệ thuật Tuồng.
Ý nghĩa Mặt Tướng
Với cách diễn xuất nặng tính ước lệ và hình thức, Hát bội với các nhân vật được sắm tuồng (hoá trang) và điệu bộ biểu diễn khuếch đại hơn sự thật ngoài đời. Hát bội là kiểu hát gia bội*, mỗi nhân vật mang những nét tính cách khác nhau và được diễn đạt một cách hình tượng theo các nét vẽ đầy màu sắc theo quy luật được hệ thống hoá. Tuỳ theo nhân vật mà hoá trang.
Vai trung cang nghĩa khí thì hoá trang màu đỏ tươi như Quan Công, Kim Lân.
Vai đạo đức nhân hậu hoá trang màu hồng.
Vai nóng nảy trung trực hoá trang màu đen.
Vai gian hùng giảo hoạt hoá trang màu trắng mốc như Tào Tháo, Đổng Trác, Tạ Thiên Lăng trong tuồng San Hậu.
Hình ảnh được trích từ tập tranh Mặt Tướng Hát Bội. Tác giả: Nghệ sĩ Hát bội Hữu Lập. Phát hành bởi dự án Di Sản Kết Nối do Hội đồng Anh tại Việt Nam thực hiện.
Phàn Định Công
Phàn Định Công – Nhân vật trong vở tuồng Sơn Hậu (có nơi gọi là San Hậu – Vở tuồng kinh điển trong kho tàng nghệ thuật Tuồng thầy, Hát Bội) là một trung quân của nước Tề, trấn giữ thành Sơn Hậu, là một ông quan trung thực, nóng tính. Khi vua chết, Tạ Thiên Lăng chiếm ngôi vua, sai sứ ra Sơn Hậu để dụ Phàn Định Công quy hàng. Phàn Định Công chém sứ rồi lấy cờ đề lên bốn chữ Thuận Thiên Báo Quốc, cầm quân tiến về kinh thành đánh Tạ Thiên Lăng. Nhưng vì nộ khí lên cao, Phàn Định Công bị thổ huyết ba lần và chết trên đường hành quân.
Quá trình thực hiện ý tưởng Mặt nạ hát bội Thực tế Tăng cường.
- Phác thảo và sưu tầm vật liệu.
- Vẽ mặt tướng digital trên nền UV map.
- Thiết kế mão kim ngân châu báu 3D.
- Liên kết các yếu tố vào một hiệu ứng nhận diện khuôn mặt.
- Lắp râu và hoàn thiện dự án.
- Lập trình chuyển động và tối ưu hiệu năng ứng dụng.
Chân thành cảm ơn:
- British Council Vietnam. Dự án Di Sản Kết Nối và nhóm bạn trẻ Giang Phạm, Bạch Tùng và Lê Dũng ở TP.HCM thu thập và dựng thành video Gia tài của ông lão hát bội, làm sổ tay về mặt nạ tuồng Nam bộ.
- Báo Thanh Niên. Bài báo: Gia tài của ông lão hát bội.
- Wikipedia. Tuồng
- Anh Thư. “Sơn Hậu” – một vở Tuồng thầy mẫu mực trong kho tàng văn hóa dân tộc. Trường Ca Kịch Viện.
- VNL. Đi tìm nguồn gốc vở tuồng Sơn Hậu. nghiencuulichsu.com
- Danh Võ. Video: Nghệ sĩ Hữu Lập và NSƯT Ngọc Khanh trình diễn Tống Tửu Ô Hắc Lợi ở Thanh Bình Từ Đường (Huế).
- Vẽ về Hát bội. Nhân vật Phàn Định Công trong vở tuồng Sơn Hậu.
- Hơn hết là Nghệ sĩ Hữu Lập và quyển tập tranh Mặt Tướng Hát Bội.